چالش اساسی کشور در رشد انرژی‌های تجدیدپذیر

بدون شک نمی‌توان نگاه ویژه و مثبت وزارت نیرو را نسبت به رشد انرژی‌های تجدیدپذیر، نادیده گرفت. اما موردی را که نمی‌توان به سادگی از آن گذشت و نیاز به تامل دارد، این نکته است که رشد 500 تا 600 مگاوات در یک سال نیاز به زیرساخت و هماهنگی بین نهادهای مختلف دارد که قاعدتا این بستر در طول یک سال نمی‌تواند به درستی محقق شود.

 از مهمترین چالش‌هایی که در تبیین مسیر این هدفگذاری مطرح می‌شود را می‌توان موارد زیر برشمرد:

1.اولویت‌گذاری و نقشه راه عینی برای رشد انرژی‌های تجدیدپذیر با تعیین نقش و سهم آنها.

2. تعیین مقدار و پیش‌بینی چگونگی تخصیص منابع لازم.

با توجه به گزارش‌های کارشناسی ارائه شده از طریق سازمان‌های انرژی‌های نو، اولویت وزارت نیرو رشد نیروگاه‌های بادی می‌باشد که به نظر می‌رسد تخصیص منابع لازم برای آن به سقف 120 هزار میلیارد ریال در قانون بودجه سال 1392 دیده شده بود و در قانون بودجه سال 1393 نیر لحاظ شده است.اولویت دوم، توسعه انرژی خورشیدی (فتوولتائیک خورشیدی) می‌باشد که منبع تامین مالی آن به درستی می‌تواند بند « 69» قانون بودجه کشور سال 1392 باشد.

به نظر می‌رسد حجم عمده تحقق 500 مگا وات انرژی‌های تجدیدپذیر، از طریق نیروگاه‌های بادی پیش‌بینی شده است که منحصرا به شرکت‌های نیروگاهی بزرگ خواهد بود و عقد این قرار‌دادها طبق بند در نظر گرفته شده در قانون بودجه،‌‌برپایه بیع متقابل و براساس ارزش سوخت صرفه‌جویی شده پرداخت خواهد شد.اما نکته مهمی ‌که دغدغه این نوشتار بوده، توجه به سهم انرژی خورشیدی از ظرفیت 500 مگاوات، نحوه اجرای آن و محل تامین اعتبار آن است.

بند« 69» قانون بودجه سال 1392 ( و مشابه همین بند در قانون بودجه سال 1393)،‌ عوارض 30 ریالی را به ازای مصرف هر کیلووات ساعت برای مشترکان (به جز مشترکان برق خانگی روستایی) پیش‌بینی کرده است که درامد تقریبی سالیانه معادل حداقل 600 میلیارد تومان، برای وزارت نیرو ایجاد خواهد کرد.

محل مصرف برای این اعتبار ددر رشد انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه شبکه‌های روستایی پیش‌بینی شده است، اما لازم به ذکر است که با توجه به ماهیت دریافتی مستقیم پول از مردم، انتظار می‌رود تا حدود زیادی از این اعتبار صرف توسعه سیستم‌های فتوولتائیک خانگی شود.

بدین‌گونه که با فراهم‌سازی زیرساخت و بستر فنی و قانونی، میزان برق تزریق شده مشترکین به شبکه از طریق سیستم فتوولتائیک نصب شده را اندازه‌گیری و با قیمت مناسب خریداری نمود. در این صورت عوارض گرفته شده از مردم به گونه‌ای صحیح و هوشمندانه مدیریت شده و در جهت توسعه پایدار انرژی‌های تجدیدپذیر به خود مردم بازگردانده شده است که منجر به منافع ملی پایدار و عدالت اجتماعی خواهد شد.اما متاسفانه معضلی که در این زمینه وجود دارد، عدم وجود بستر قانونی و قیمت‌گذاری جذاب برای تضمین نرخ بازگشت سرمایه مناسب برای ترغیب سرمایه‌گذاری مردم در این زمینه است.

طبق بند «ب» ماده (133) قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه کشور به شرکت توانیر و شرکت‌های وابسته و تابع وزارت نیرو اجازه داده شده است که نسبت به انعقاد قراردادهای بلندمدت خرید تضمینی برق تولیدی از منابع انرژی‌های نو و انرژی‌های پاک با اولویت خرید از بخش‌های خصوصی و تعاونی اقدام کنند.

قیمت خرید برق این نیروگاه‌ها علاوه بر هزینه‌های تبدیل انرژی در بازار رقابتی شبکه سراسری بازار برق، با لحاظ متوسط سالیانه ارزش وارداتی یا صادراتی سوخت مصرف نشده، بازدهی، عدم انتشار آلاینده‌ها و سایر موارد با استناد به دستورالعمل اجرایی این بند مصوبه شورای اقتصاد در سال 1391 تعیین می‌شود.

هر ساله وزارت نیرو، مصوبه‌ای مبتنی بر قیمت برق تضمینی خورشیدی را ابلاغ می‌نماید که مورد انتقاد کارشناسان و صاحبنظران در این حوزه قرار می‌گیرد.براساس آخرین مصوبه،‌‌وزیر نیرو در اجرای مفاد این دستورالعمل، پایه نرخ خرید برق از نیروگاه‌های تجدیدپذیر در سال 1392 را معادل 4.442 ریال به ازای هر کیلووات ساعت، ابلاغ کرده است.

 قیمت خرید تضمینی برق خورشیدی

در حالت معمول برای تعیین قیمت بهینه تضمینی برق، برای تولیدکنندگان خصوصی باید پارامترهای متعددی از جمله سرمایه‌گذاری ثابت، هزینه نصب و راه‌اندازی و هزینه نگهداری-‌تعمیرات را در نظر گرفت.

در این حالت با توجه به عمر مفید پنل‌های خورشیدی و در‌نظر گرفتن سایر پارامترهای تجاری نظیر ریسک پروژه می‌توان قیمت خرید تضمینی جذاب برق خورشیدی را تعیین کرد. اما در این نوشتار، قیمت خرید تضمینی برق؛ با توجه به ارزش سوخت مصرفی در نیروگاه‌های گازی فعلی کشور و سایر پارامترهای ذکر شده در دستورالعمل اجرایی بند «ب» ماده (133) ماده برنامه پنج ساله پنجم کشور پیشنهاد شده است. مطابق ماده (3) دستورالعمل مذکور، نرخ پایه قرارداد خرید برق از نیروگاه‌ها به ازای هر کیلووات ساعت برق تولیدی انها در ابتدای هر سال شمسی، توسط وزارت نیرو براساس رابطه زیر محاسبه و ابلاغ می‌شود:

نرخ پایه قرارداد خرید برق از نیروگاه‌ها ( به ازای هر کیلووات ساعت)- ارزش سوخت صرفه‌جویی شده به ازای هر کیلووات ساعت+ صرفه‌جویی ناشی از عدم انتشار الاینده به ازای هر کیلووات ساعت + متوسط قیمت تبدیل در بازار برق

که در آن قیمت سوخت صرفه‌جویی شده برابر با متوسط وزنی قیمت فوب (FOB) سوخت مصرفی نیروگاه‌های کشور در سال قبل خواهد بود. با وجه به آخرین اطلاعات سال گذشته،‌‌متوسط قیمت فوب (FOB) به ازای هر متر مکعب گاز طبیعی، مقدار 40 تا 45 سنت به نقل از مدیر شرکت ملی گاز بوده است.

از طرفی، مطابق ابلاغیه نرخ پایه تبدیل انرژی در سال 1392، از طرف معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی و منتشره دفتر خصوصی‌سازی برق؛ یعنی نرخ پایه برق از طرف دو مرجع منتشر شده است. نسبت ارزش حرارتی یک کیلووات ساعت برق به ارزش حرارتی یک مترمکعب گاز، برابر 25/0 است. در این اطلاعیه تاکید شده ست که این عدد با فرض بازده الکتریکی 42 درصد نیروگاه‌ها، محاسبه شده است (این بدان معناست که برای تولید هر کیلووات ساعت برق، 25/0 مترمکعب ) گاز طبیعی مصرف می‌شود.

لازم به ذکر است در جدول بالا نیروگاه‌هایی ذکر شده‌اند که به میزان بیش از 95 درصد از گاز طبیعی استفاده نموده‌اند. همان‌طور که مشاهده می‌شود متوسط گاز مصرفی برای تولید هر کیلووات ساعت برق در نیروگاه‌های وابسته به وزارت نیرو، برابر 5/0 مترمکعب است.

بنابراین ارزش سوخت صرفه‌جویی شده با توجه به رابطه مذکور، چنین خواهد بود:

$225/0-$45/0*5/0

با این احتساب، حداقل ارزش سوخت صرفه‌جویی در این حالت (گاز طبیعی) برابر 5/22 سنت خواهد بود.

2. صرفه‌جویی ناشی از عدم انتشار آلاینده بازای هر کیلو‌وات ساعت

بر‌اساس مطالعه‌ای در سال 1384 با عنوان « انجام مطالعات تعیین هزینه‌های اجتماعی‌ در بخش انرژی کشور (نیروگاه‌ها)» توسط دفتر استاندارد‌های فنی، مهندسی، اجتماعی و زیست محیطی برق و انرژی وزارت نیرو صورت پذیرفته است؛ هزینه اجتماعی مستقیم و غیرمستقیم NOx،‌‌SO2 و‌ CO2به ازای هر کیلووات ساعت برق تولیدی در نیروگاه‌های بخاری کشور حدود 720 تا 1360ریال، نیروگاه‌های گازی 740 تا 1380 ریال و نیروگاه‌های سیکل ترکیبی 590 تا 1230 برآورده شده است.

در صورتی‌که به صورت متوسط، این هزینه را معادل 1380ریال به ازای تولید هر کیلووات ساعت برق در نیروگاه‌های گازی در سال 1384 در نظر بگیریم و با احتساب نرخ 20 درصدی تورم و ارزش زمانی پول، این میزان در سال 1392 به مقدار 5933 ریال است.

1380=8(2/0+1)*5933 ریال

این مبلغ بر‌اساس نرخ تسعیر ارز مبادله‌ای (2480 تومان)،‌‌9/23 سنت است.

3. قیمت تبدیل انرژی در بازار برق

مطابق اطلاعیه نرخ پایه تبدیل انرژی در سال 1392، ابلاغی معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی و منتشره دفتر خصوصی‌سازی صنعت برق، متوسط نرخ پایه تبدیل انرژی برای عقد قرارداد تبدیل انرژی در سال 1392، با احتساب بازده الکتریکی نیروگاهی 42 درصد، معادل حداقل 715 ریال در نظر گرفته شده است. لازم به ذکر است که مطابق تراز‌نامه انرژی سال 1390 کشور، متوسط بازده نیروگاه‌های گازی کشور، برابر 5/29 درصد اعلام شده است. بنابراین این عدد می‌تواند عددی بالاتر از این مقدار باشد.

این مبلغ براساس نرخ تسعیر ارز مبادله‌ای (2480 تومان)، معادل 9/2 سنت است.

نتیجه‌گیری

با توجه به موارد ذکر شده، مجموع ارزی 3 پارامتر ذکر شده، ارزش سوخت صرفه‌جویی شده (5/.22 دلار)، صرفه‌جویی ناشی از عدم انتشار آلاینده (9/23 دلار) و نرخ پایه تبدیل انرژی (9/2)– برابر 3/49 دلار می‌شود که معادل ریالی آن با احتساب نرخ تسعیر ارز مبادله‌ای (800/24ریال) برابر 260/12 ریال خواهد شد.

ضمنا ذکر این نکته ضروری است که متوسط نرخ پایه تبدیل انرژی برای عقد قرارداد تبدیل انرژی در سال 1391 برابر 373 ریال برآورده شده است. قاعدتا افزایش 2 برابری این هزینه‌های تولید سال جدید و با اعمال تورم صورت پذیرفته است که در جای خود قابل تامل است. به همین استناد اگر هزینه‌های رفع آلایندگی را با همین نسبت افزایش سالیانه قیمت‌ها در نظر بگیریم، قطعا هزینه‌های بسیار بالاتری را شاهد خواهیم بود.

افزایش نرخ خرید تضمینی برق از نیروگاه‌های انرژی تجدیدپذیر از 860/1 ریال به ازای هر کیلووات ساعت در سال 1391 به 442/4ریال در سال 1392 اقدام بسیار مثبت و قابل تقدیر وزارت نیرو در جهت رشد انرژی‌های تجدیدپذیر است، اما با توجه به هزینه‌های فعلی نمی‌تواند تاثیر سازنده و پیش‌بینی شده خود را در این صنعت به جای گذارد. با این شرایط، بدیهی است مبلغ خرید تضمینی فعلی، نرخ جذابی برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی نبوده و در صورتی‌که رشد انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر، جزء برنامه‌های بلندمدت قانونگذار و وزارت نیرو باشد باید در رویه فعلی، تغییرات جدی و واقعی ایجاد نماید. پیشنهاد می‌شود وزارت نیرو جهت تحقق اهداف در نظر گرفته شده، صرفا به احداث نیروگاه‌های بادی اکتفا نموده، با پشتوانه اعتبار حاصل شده از بند «69» قانون بودجه ( و بند مشابه در قانون بودجه سال 1393) نسبت به ایجاد زیرساخت قانونی و فنی در زمینه راه‌اندازی سیستم‌های فتوولتائیک خانگی، اقدام نموده تا با مشارکت فراگیر مردم در این طرح، شاهد رشد سیستم‌های فتوولتائیک خورشیدی به ظرفیت 50 تا 100 مگاوات طی سال آینده در سهم رشد انرژی‌های تجدیدپذیر باشیم.

نشریه پنجره ایرانیان، سال هفتم، شماره 80، خرداد ماه 1393