‌تهران، ششمین شهر آسیب‌پذیر دنیا در برابر زلزله

براساس گزارش محققان موسسه Swiss Re، تهران از لحاظ جمعیت بالقوه تحت تاثیر زلزله، ششمین شهر آسیب‌پذیر دنیا است. تهران با 6/13 میلیون جمعیت طی روز در فهرست 10 شهر اول دارای بیشترین خطر زلزله براساس شاخص جمعیت بالقوه تحت تاثیر، پس از شهرهای توکیو، جاکارتا، مانیل، لس‌آنجلس و اوزاکا در رتبه ششم قرار دارد. شهرهای ناگویا، لیما، تایپه و استانبول هم در رتبه‌های هفتم تا دهم این فهرست قرار دارند.

در گزارش Swiss Re شهرهای جهان براساس دو شاخص ارزش روزهای کاری تلف شده و ارزش روزهای کاری تلف شده به اقتصاد ملی نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند که در شاخص اول شهرهای توکیو، لس‌آنجلس، سان فرانسیسکو، اوزاکا، ناگویا، تایپه، لیما، شیزوکا، تایچونگ و استانبول و در شاخص دوم شهرهای سان جز، لیما، تایپه، بیشکک، مانیل، ایروان، آلمآتی، سانتودومینگو و تایچونگ در رتبه‌های اول تا دهم قرار دارند. در این گزارش تاکید شده که امروزه برای اولین بار در تاریخ بشر، شمار ساکنان شهرها از ساکنان مناطق روستایی بیشتر شده و براساس پیش‌بینی سازمان ملل متحد انتظار می‌رود تا سال 2050 حدود 68 درصد جمعیت جهان (معادل 6. 3 میلیارد نفر) در مناطق شهری زندگی کنند.

این درحالی است که بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا در مناطق ساحلی و در معرض خطر سیل و توفان یا در معرض مخاطرات طبیعی دیگر مثل زلزله قرار دارند. در گزارش Swiss Re، 616 منطقه بزرگ شهری جهان از لحاظ آسیب‌پذیری در برابر بلایای طبیعی و تاثیر بالقوه این بلایا یا بر ساکنان محلی و اقتصاد ملی کشورهای بررسی شده‌اند.

دکتر مهدی زارع، معاون پژوهشی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با اشاره به این که موسسات مختلف بین‌المللی نسبت به آسیب‌پذیری لرزه‌یی بالای کلان شهر تهران و حومه آن که جمعیتی حدود 13 میلیون نفر را در بر‌می‌گیرد هشدار داده‌اند، اظهار داشت: این ناحیه از کشور از دیدگاه خطر زلزله همواره به عنوان منطقه‌ای خطرناک شناخته شده و تاریخچه رخداد زلزله‌های تاریخی در پهنه تهران ( ری)، شمیرانات و همچنین اهمیت زلزله‌های اخیر رخداده در پیرامون تهران همگی نمایانگر ویژگی این ناحیه از نظر لرزه‌خیزی است. وجود گسل‌های بنیادی و قرارگیری روندهای پنهان لرزه زا در گسترده تهران و کرج و احتمال رخداد زلزله مخرب در هر یک از این روندهای گسله ضرورت توجه ویژه به پهنه تهران به عنوان پهنه‌ای با خطر بالای زمین‌لرزه را نشان می‌دهد.

وی خاطرنشان کرد: تمرکز جمعیت و زیر‌ساخت‌های حیاتی در شهرهای تهران و کرج و در حد فاصل تهران و کرج باعث شده که وضعیت ایمنی لرزه‌یی تهران اهمیت ویژه‌ای در سطح ملی داشته باشد که ضروری است با حمایت مؤسسات پژوهشی ذیربط و به صورت شبکه‌ای و هدایت کار در یک شورای راهبردی، مساله لرزه‌خیزی پهنه استان تهران به طور جدی بررسی شود.

دکتر زارع درباره تاریخچه لرزه‌خیزی تهران گفت: زمین‌لرزه‌های تاریخی در سال 330 قبل از میلاد و 855، 1384 و 1830 میلادی موجب تخریب شهر باستانی ری شدو همچنین زمین‌لرزه باستانی سه هزار سال قبل احتمالا موجب ویرانی تمدن قیطریه در شمال تهران شده است. گسل شمال تهران از جمله خطرناک‌ترین گسل‌های پایتخت است که در صورت وقوع زلزله شدید – با بزرگی 6 یا بالاتر- با تخریب وسیع در پهنه گسله همراه خواهد بود. این در حالی است که در حال حاضر بیش از دو میلیون نفر بر روی این پهنه گسله زندگی می‌کنند.

وی خاطرنشان کرد: تهران در کنار استانبول، لس آنجلس، توکیو و جاکارتا یکی از پنج کلانشهری است در محدوده آنها بیش 10 میلیون جمعیت زندگی می‌کنند و در معرض خطر و ریسک بسیار بالای زلزله قرار دارند و رویداد زمین‌لرزه مخرب در آنها به مساله‌ای مهم در سطح بین‌المللی تبدیل می‌شود. دانشیار پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی‌زلزله با اشاره به وجود گسل‌های لرزه‌خیز شمال تهران، ایوانک، ری، کهریزک و مشا در محدوده تهران اظهار داشت: با توجه به اینکه گسل شمال تهران از محله‌های شمالی پایتخت عبور می‌کند از جمله خطرناک‌ترین گسل‌های تهران است. همچنین با توجه به طول و توان لرزه‌زایی گسل مشا، این گسل از توان لرزه‌خیزی بالایی برخوردار است. به طوری که براساس برآوردها در صورت فعال شدن این گسل زلزله‌ای تا بزرگی 7. 5 رخ خواهد داد که برای تهران به ویژه بخش‌های شمال و شمال شرق آن بسیار مخرب خواهد بود.

وی با بیان این که مساله دیگر در محدوده شهر تهران، اثر خاک و احتمال تشدید امواج لرزه‌یی در یک زلزله شدید (با بزرگی 6 به بالا) به ویژه در بخش‌های مرکزی و جنوبی شهر است درباره راهکارهای کاهش آسیب‌پذیری تهران در برابر زلزله گفت: در مورد پهنه‌های گسله که ساخت‌و‌ساز بر روی آنها صورت می‌گیرد، در صورت امکان و هر چه که ممکن است باید از استقرار جمعیت در این حریم‌ها اجتناب شود و روی پهنه گسله را به فضای سبز و به طور کلی فضای غیر مسکونی اختصاص دهیم اما اقدام عقلانی این می‌بود که از ابتدا مانع از تراکم جمعیت برروی پهنه‌های گسله خطرناک (مثل گسل شمال تهران) می‌شدیم. در هر حال برای وقوع زلزله بزرگی در تهران، گسل شمال تهران یک چشمه احتمالی مهم خواهد بود. البته عاقلانه‌ترین کار به صفر رساندن رشد جمعیت در تهران و انتقال علمی ‌و عاقلانه سرریز جمعیت تهران به شهر‌های دیگر و همچنین ایجاد یک پایتخت جدید برای کشورمان در نقطه‌ای از کشور است که در معرض خطر زمین لرزه کمتری باشد و همزمان به مناسب‌سازی زندگی در تهران برای دهه‌های آینده پرداخت.

حیرت کارشناسان از شدت عمیق‌ترین زلزله جهان

وقوع عمیق‌ترین زلزله جهان به بزرگی 3/8 ریشتر در اعماق دریای اختسک که در روز 24 ماه مه سال جاری میلادی (2013) رخ داد متخصصان زمین‌شناسی را بر آن داشت که برای توصیف قدرت و چگونگی وقوع این زمین‌لرزه دست به کار شوند. این زلزله در عمق 609 کیلومتری زمین رخ داد اما با وجود عمق زیاد آن، قدرت و شدت فوق‌العاده‌ای داشته که همین امر موجب شگفتی متخصصان و دانشمندان علوم زمین‌شناسی شده است.

تورن لی، استاد علوم زمین و سیارات دانشگاه کالیفرنیا در این رابطه می‌گوید: چگونگی وقوع چنین زلزله‌های شدیدی و اینکه چطور قطعات بزرگ پوسته زمین تحت فشار زیاد پوسته‌های فوقانی می‌توانند اینقدر به سرعت روی هم حرکت کنند، پدیده‌ای فوق‌العاده مرموز و ناشناخته است. وی مولف مقاله تحلیلی درباره امواج لرزه‌ای زلزله دریای اختسک است که در مجله ساینس به چاپ رسید.

همچنین لینگ لینگ ئی، مولف اول این تحقیق و دستیار لی در این تحقیق با تحلیل لرزه‌ها متوجه شد که زلزله اخیر، شدیدترین زلزله در عمیق‌ترین نقطه از زیرزمین است که تاکنون به ثبت رسیده به حدی‌که شدت لرزه‌های آن 30 درصد بیشتر از شدیدترین زلزله رخ داده در سال 1994 میلادی و در عمق 637 کیلومتری در بولیوی بوده است. زلزله‌های عمیق معمولا در نواحی انتقالی میان لایه فوقانی و لایه تحتانی جبه و در اعماق بین 400 تا 700 کیلومتری در زیر پوسته زمین رخ می‌دهند.

کارشناسان اعلام کردند: انرژی آزاد شده حاصل از زلزله در اختسک، لرزه‌هایی پدید آورد که توسط هزاران ایستگاه لرزه‌نگاری سراسر جهان به ثبت رسید. ئی، لی و سایر همکاران آنها تخمین زدند که انرژی این زلزله سه برابر قوی‌تر از زلزله بولیوی بوده و این میزان انرژی معادل انرژی آزاد شده از انفجار 35 میلیون تُن TNT است.

نشریه پنجره ایرانیان، سال ششم ، شماره 73 ، آبان ماه 1392