بافت فرسوده ، تومورهای بدخیم یک کلانشهر

هرگاه حادثه ای از جمله زمین لرزه رخ می دهد، مسوولان می گویند آماده ایم اما آیا به صرف وجود اکیپ های آماده هلال احمر، تیم های پزشکی، بالگرد و سایر تجهیزات می توان گفت که حجت را تمام کرده ایم؟

مسلم است که این اقدامات تنها برای رویارویی با بازخوردهای وضعی حادثه است و باید چند گام به عقب تر برگشت و به مقوله ای اساسی به نام زیرساخت ها و احداث سازه ها بر مبنای اصول مهندسی و فنی با درجه ای از مقاومت و ایستادگی اندیشید.

در کلانشهری چون کرمانشاه، با گذشت سالیان متمادی از جنگ و تخریب بخش عمده زیرساخت های آن، هنوز هم شاهد وجود 11 درصد از کل مساحت شهر در قالب بافت فرسوده شهری هستیم و به دلیل زیست سنتی و وجود خانواده های عمدتا گسترده در این مناطق، چنانچه زمین لرزه ای نسبتا شدید رخ دهد، معلوم نیست که چه فاجعه انسانی به بار خواهد آمد. اما دریغ که تاکنون اراده ای برای بازسازی و نوسازی بافت فرسوده شهری در کرمانشاه وجود نداشته و نه اعتبارات بانک جهانی توانسته کارگشا باشد، نه برنامه ای برای تجمیع ریزدانه ها ( واحدهای کوچک) و یا ارائه مشوق هایی به اهالی برای پیشگام شدن در بازسازی. براساس مطالعات مربوط به سکونتگاه های غیررسمی کشور، 20 استان پرخطر در زمینه شاخص هایی مانند کمبود امکانات کالبدی اقتصادی، اجتماعی براساس مساحت سکونتگاه ها، تراکم جمعیتی و .. معرفی شده اند که کرمانشاه نیز یکی از این استان هاست.

**نوسازی با مردم نه برای مردم

کارشناسان و بخصوص معماران شهرسازی بر این باورند که بازسازی در حوزه بافت های فرسوده شهری باید با همیاری و همراهی و دخالت دادن نظر ساکنان باشد نه اینکه اراده ای مافوق خواست آنان بخواهد در این راستا تصمیم سازی کند. در این راستا اعطای تسهیلات ساخت و ساز در بافت های فرسوده با هدف تشویق و دخالت مستقیم ساکنین این گونه بافت ها برای بهسازی و نوسازی به عنوان یکی از مکانیسم های ترغیبی دولت ، اجرایی شده است.

در برنامه دولت، ساکنان خانه های واقع در محدوده بافت فرسوده شهری که با نوسازی خانه های خود اقدام کنند، می توانند به ازای هر واحد مسکونی نیز از تخفیف ویژه 50 درصدی تراکم و عوارض ساخت و ساز شهرداری ها و همچنین 20 درصد تخفیف ویژه نظام مهندسی به عنوان اهرم های تشویق نوسازی بهره مند شوند.

وام های اعطایی برای ساخت واحدهای غیرصنعتی حداکثر تا 200 میلیون ریال و برای ساخت صنعتی حداکثر تا 250 میلیون ریال به ازای هر واحد مسکونی نوساز قابل پرداخت است ضمن اینکه وام اعطایی بدون نیاز به سپرده گذاری است و نرخ سود این گونه تسهیلات نیز تابع مقررات بانک مرکزی جمهوری اسلامی خواهد بود.

از مزایای دیگر وام نوسازی در بافت های فرسوده شهری می توان به این نکته اشاره کرد که وام اعطایی برای همه واحدهای احداثی قابل انتقال به خریدار (تبدیل به فروش اقساطی) و تسهیلات دریافتی قابل تبدیل به فروش اقساطی برای بستگان درجه اول وام گیرنده به شرط احراز شرایط بانکی است همچنین مدت احداث واحدهای مسکونی حداکثر 18 ماه است و نکته مهم تر اینکه وام اعطایی صرفا برای واحدهای مسکونی قابل پرداخت است. زمان ساخت و بازپرداخت تسهیلات در مجموع 15 سال (حداکثر دو سال ساخت و 13 سال بازپرداخت) می باشد.

آمارها حاکی از وجود یک هزار و 280 هکتار بافت فرسوده در دل کلانشهر کرمانشاه است که شامل 21 هزار و 205 واحد مسکونی می باشد اما اقداماتی که تاکنون برای نوسازی و بازسازی این محدوه شده حدود یک چهارم این منازل است یعنی پنج هزار و 764 واحد آن هم با گذشت این همه سال. برای بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری سه دیدگاه موزه ای، نوسازی و واقع گرایانه وجود دارد که در دیدگاه واقع گرایانه به طور مشخص به احیای بافت فرسوده با مشارکت مردم اشاره شده است. نبود یک نهاد تسهیل گر برای مدیریت اجرایی در محله هایی که درون بافت فرسوده شهری واقع شده اند یکی از چالش های بر سر راه روند بهسازی و نوسازی این بخش های قدیمی کلانشهر کرمانشاه است هرچند که سخنگوی شورای شهر کرمانشاه چند روز پیش از مصوبه شورا برای ایجاد دفاتر تسهیل گری در حوزه بافت های فرسوده با رویکرد اقناع سازی مردم ساکن در بافت های فرسوده خبر داده بود.

ضمن اینکه طرح شورا یاران محله نیز که در برخی کلانشهرهای کشور از جمله تهران به اجرا در آمده است نیز می تواند در این راستا تسهیل گر بوده و بازوانی برای دستگاه های دولتی و اجرایی در ترغیب شهروندان به نوسازی بخش های فرسوده شهری باشد؛ طرحی که رییس شورای شهر کرمانشاه از ایجاد آن در آینده نزدیک سخن گفته بود.

* سکونتگاه های غیررسمی در کرمانشاه؛

شهرهای زاهدان، کرمانشاه، بندرعباس، تبریز و سنندج از 20 استان پرخطر کشور در زمینه سکونتگاه های غیررسمی بعنوان پایلوت برای توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی از سوی وزارت مسکن و شهرسازی انتخاب شده است و از سال 1383 نیز شهر کرمانشاه در زمره شهرهای دارای طرح بهسازی شهری و اصلاحات بخش مسکن (مشمول دریافت وام از بانک جهانی) انتخاب شد.

در مطالعات طرح توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی کرمانشاه 13 نقطه (نوکان، باغ ابریشم، چقاگلان، چقا کبود، حکمت آباد، شاطرآباد، جعفرآباد، آناهیتا، شهرک صادقیه، دولت آباد، کولی آباد، چمن و دره دراز) به عنوان محلات هدف شناسایی و محله های جعفرآباد، شاطرآباد، دولت آباد و ولی آباد نیز به علت بیشترین مساحت و بالاترین تراکم جمعیتی به عنوان مناطق حاشیه نشین پایلوت برای توانمندسازی انتخاب شده اند.گرچه این طرح ها از نظر ماهوی ارزشمند هستند اما در اجرا با چالش هایی همراه شده اند که البته می توان گفت این چالش ها که عمدتا به مسایلی مانند افت ارزش اقتصادی زمین و مسکن در بافت قدیم، عدم تمایل سرمایه گذار برای ورود به این حوزه ها بدلیل نداشتن توجیه اقتصادی، نبود سیاست های موثر برای مرمت، عدم بنیه مالی ساکنین برای مرمت، وجود مدیریت چندگانه و نبود مدیریت واحد، هم پوشانی وظایف دستگاه ها، کمبود یا نبود تخصص های لازم در امور مرمت و احیای بافت ها و بناهای تاریخی در استان ها و نیز نبود دفاتر تسهیل گری در بافت های فرسوده شهری مربوط می شوند.

بنابراین علاوه بر اینکه باید مشوق های لازم از سوی دولت به ساکنان داده شود، لازم است که مشکلات و چالش هایی که بر سر راه این برنامه ها قرار دارد و در این مجال به آنها اشاره شد نیز رفع و رجوع شوند تا طرح های نوسازی هم در بافت های فرسوده و هم ساماندهی سکونتگاه های غیر رسمی رنگ واقعیت به خود گیرد.