بافت‌های فرسوده؛ آسیب پذیر در مقابل سوانح

در تحلیل جایگاه بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده در وزارت راه و شهرسازی لازم است گفته شود بافت‌های فرسوده شهری، مناطقی از شهر است که در طی سالیان گذشته عناصر متشکله آن اعم از تأسیسات روبنائی، زیربنایی، ابنیه، مستحدثات، خیابان‌ها و دسترسی‌ها دچار فرسودگی و ناکارآمدی شده و ساکنان آن از مشکلات متعدد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی رنج می‌برند. به عبارت فنی‌تر ناپایداری در برابر سوانح، نفوذناپذیری در برابر وسایل امدادرسان و همچنین متراکم به لحاظ جمعیت و ریزدانه هستند و به این ترتیب مستعدترین شرایط را برای بالاترین آسیب پذیری در برابر سوانح طبیعی و غیرطبیعی فراهم می‌آورند.

شاید تا چند سال پیش ضرورت بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری، چندان احساس نمی شد اما زلزله بم این حقیقت را روشن ساخت، درصد قابل توجهی از جمعیت شهری کشور در معرض شدید تلفات جانی و مالی قرار دارند که هر چه زودتر باید با عزمی راسخ و در قالب یک اقدام و نهضت جهادی و انقلابی این خطر را مدیریت و مهار کرد.

بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری، موضوعی پیچیده، چند وجهی و میان بخشی با ابعاد کالبدی، شهرسازی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ... است. بررسی‌ها نشان می‌دهد به رغم ظاهر ساده، این موضوع ابعاد ریشه دار مختلفی دارد و ضرورت‌های بهبود آن از جنبه‌های مختلف قابل تبیین است. به عبارت دیگر، علاوه بر ضرورت اصلاح وضعیت کالبدی و استحکام بخشی و مقاوم سازی بناهای موجود در جهت رفع یا کاهش آسیب پذیری و حفاظت از جان و مال ساکنان بافت های فرسوده ، از منظر اقتصادی و مالی نیز دارای مزیت های نسبی قابل توجهی می باشد.به عبارت دیگر موضوع بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری، نه به عنوان یک تهدید و معضل ، بلکه به عنوان یک فرصت است که صرفه‌های ملی متعددی در پی دارد.

با توجه به این ضرورت‌ها درماد‌ه 171 قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران شورای عالی شهرسازی و معماری ایران مکلف شده است نسبت به احصاء مناطق ویژه نیازمند بهسازی و نوسازی در بافتهای فرسوده و دسته‌بندی طرحهای واقع در این مناطق، با اولویت طرح‌هایی که از طریق تدوین ضوابط و مقررات و مشارکت مردم و حمایت دولت، شهرداری ها و دهیاری ها به مرور زمان قابل انجام است، اقدام کند.

وزارت راه و شهرسازی و شهرداریها نیز موظف شده‌اند با اعمال سیاستهای تشویقی و در چهارچوب قانون حمایت از احیاء، بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده از اقدامات بخش غیردولتی برای احیاء و بازسازی بافتهای فرسوده حمایت نمایند. به نحوی که هرسال در طول برنامه حداقل 10 درصد از بافتهای فرسوده شهری را احیاء و بازسازی نمایند و دولت موظـف است حداقل پنجاه درصـد از منابع، اعـتبارات و تسهیلات اعطائی برای بخش مسکن اعم از طرحهای مسکن مهر، مسکن جوانان و نیازمندان و مانند آن را به اجرای طرحهای مذکور در محدوده بافتهای فرسوده شهری اختصاص دهد.

اولویت دوم طرح‌هایی هستند که به دلیل وجود منافع عمومی، اجرای به موقع آنها ضروری است. طرح‌های تهیه شده تا کنون نشان داده است قریب به ده درصد مناطق در برگیرنده این نوع اقدامات است.

از این رو در برنامه ارائه شده توسط وزیر راه و شهرسازی به مجلس شورای اسلامی نه تنها یک محور مستقل به موضوع احیاء، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری اختصاص یافته بلکه در محور شهرسازی و معماری نیز به آن پرداخته شده است. احیاء بافت فرسوده درون شهرها وسیله‌ای مناسب برای بهره برداری از ظرفیت اراضی درون شهرها در جهت اسکان سرریز جمعیت و تحقق سیاست توسعه درونی شهرها که مزیت‌ها و صرفه‌های اقتصادی قابل توجهی نسبت به سایر سیاست‌های توسعه شهری دارد قلمداد شده و در محور مستقل احیاء، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری بر مهم و سنگین بودن تکلیف قانونی مندرج در بند(د) و تبصره ذیل آن از ماده 171برنامه پنجساله پنجم توسعه تأکید و پیگیری تحقق آن در دستور کار خود قرار داده است و مشارکت مردم و شهرداری‌ها در تحقق اهداف احیای بافت‌های فرسوده شهری ضروری دانسته‌اند.

وزارت راه و شهرسازی برنامه و وظایف خود را از طریق سازمان عمران و بهسازی شهری ایران به استناد قانون حمایت از احیاء، بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری پیگیری می‌کند. این سازمان امیدوار است با تلاش شبانه روزی، مجاهدت انقلابی و مراقبت بتواند در بسیج نمودن آحاد مردم و شهرداری‌ها برای احیا و بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری بیش از پیش موفق باشد.

در واقع یکی از وظایف مهم و خطیر شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران بستر سازی برای مشارکت مردم در نوسازی بافت های فرسوده شهری است و بهره گیری از تریبون مساجد، سازمان ها و دستگاه های مختلف و در نهایت هرجا که دسترسی به مردم فراهم شود باید جریان اطلاع رسانی به شکل لازم صورت گیرد.

در همین راستا درفواصل سال های 84 تا 87 به 27538 واحد مسکونی ، در سال 88 نیز 27538 واحد مسکونی ، در سال 89 به میزان 60552 تسهیلات نوسازی بانکی پرداخت شده است و امسال نیز 150 هزار واحد مسکونی هدف گذای شده است که تاکنون بیش از 75 هزار متقاضی نوسازی به بانک عامل معرفی شده‌اند.

در حال حاضر این تسهیلات برای متقاضیانی که بخواهند به روش صنعتی بسازند 25 میلیون تومان و غیر صنعتی 20 میلیون تومان در نظر گرفته شده است. همچنین از سال گذشته دولت حمایت جدیدی با عنوان پرداخت کمک ودیعه اسکان موقت شروع کرده که تاکنون به 355پلاک مسکونی با اعتباری بالغ بر 30 میلیارد ریال تسهیلات کمک ودیعه اسکان موقت پرداخت شده است.

یکی از وجوه حائز اهمیت در اجرای برنامه بهسازی بافت‌های فرسوده شهری مشارکت مردم در نوسازی خانه‌های خویش در بافت‌های مذکور، بدون بهره گیری از تسهیلات بانکی است که نشانه استقبال مردمی دارد که آمارهای بدست آمده دراین رابطه در حدود 40 هزار واحد مسکونی است و قریب به 30 درصد از سازندگان از تسهیلات بانکی ارزان قیمت استفاده نکرده‌اند.

بنابراین در یک نگاه کلی بر روند ارائه آمارها و روند صعودی بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده، به خوبی نشانگر این روند موفقیت آمیز است.

در کنار این موضوع تهیه طرح‌های بهسازی و نوسازی به عنوان یک اقدام مهم و پایه ای به شدت مورد توجه بوده و با تلاش سازمان عمران و بهسازی شهری ایران برای 34000 هکتار طرح بهسازی و نوسازی تهیه که تاکنون 21000 هکتار آن پس از تصویب مراجع قانونی به شهرداری‌ها برای اجرا ابلاغ شده و سازندگان می توانند براساس ضوابط و مقررات مربوط نسبت به نوسازی و تجمیع واحدهای فرسوده اقدام نمایند و در حدود 13000 هکتار نیز به زودی مصوب و ابلاغ خواهد شد. تا پایان سال آینده انشاءالله در مجموع طرح بهسازی و نوسازی 55000 هکتار بافت فرسوده به مردم شریف ایران هدیه خواهد شد.

نشریه پنجره ایرانیان، سال پنجم ، شماره 53 ، اسفندماه 1390