نمای ساختمان؛ زبان ساختمان

  • شنبه 1 مهر 1391 ساعت 15:16

مهندس فرشید هاشمی

اشاره: از زمانی که زیبایی ظاهری و آرامش، آسایش و ایمنی هر چه بیشتر محل زیست بشر و صد البته صرفهجویی در مصرف انرژی برای ساختمانها مد نظر قرار گرفت، ایجاد نماهای با مصالح و شیوه‌های اجرایی متفاوت و متنوع در دستور کار مالکان و سازندگان ساختمانها قرار گرفته‌است. البته از این نظر ایرانیان دارای سابقه طولانی و دیرینه در امر نماسازی برای ساختمانها هستند. و در طول تاریخ از گچبری و آهکبری برای نماسازی استفاده می‌کرده‌اند. نتیجه و حاصل کار هنرمندانه و در عین حال فنی و اصولی معماران و بناها و سازندگان ایرانی را می‌توان در بناهای تاریخی مثل مساجد جامع بسیاری از شهرها از جمله شیراز، تبریز، اصفهان و بسیاری از عمارت‌ها، بقعه‌ها و مقبره‌ها و بسیاری دیگر از بناهای قدیمی ‌و تاریخی در جای جای کشور، به وضوح مشاهده کرد. دانستن اینکه در نظرگرفتن نما برای ساختمانها چه هدف یا اهدافی را دنبال می‌کند، و چه عواملی در نوع و شیوه اجرایی این قبیل نماها موثرند، لازم و ضروری است. اما نکته‌ای که در اینجا و قبل از پرداختن به بحث اهداف و انواع نماها باید به آن اشاره شود، اینکه هر نوع نمایی که با هر نوع مصالح ساختمانی و با هر هزینه‌ای که ساخته شود، باید به طور کاملاً صحیح و اصولی نگهداری شوند و در صورت آسیب دیدگی نما، برای اجتناب از صدمات جدیتر و در نهایت تخریب کلی نما و ساختمان و نیز به منظور حفظ و احیای منظره و جلوه ساختمان، باید قسمتهای آسیب دیده کاملاً مرمت و تعمیر شوند.

نماسازی ساختمان؛ چرا؟

موارد زیر را می‌توان به عنوان دلایل واهداف اصلی نماسازی در ساختمانها نام برد:

1. زیبا و دلپذیر شدن جلوه ظاهری و بیرونی ساختمان و در نهایت دورنما و منظره (View) مناسب و قابل قبولِ شهر یا محلی که ساختمان در آن واقع شده‌است.

2. کاهش اتلاف انرژی در تمام فصول سال؛ چراکه نما در ساختمان نقش یک عایق حرارتی و برودتی را بازی می‌کند، که هم از هدر روی انرژی تولیدی سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی ساختمان ممانعت می‌کند و هم می‌تواند بر حسب جنس، رنگ و میزان سطحی که دارد، باعث دفع و انعکاس گرما در فصل تابستان خصوصاً در مناطق گرمسیری شود وعکس همین عملکرد را در فصل زمستان برای جذب انرژی خورشیدی و گرم شدن ساختمان‌ها درمناطق سرد سیری ایفا نماید.

3. نمای ساختمان به عنوان عایق صوتی ایده‌آل و مناسب؛ کاملاً واضح و روشن است که نمای ساختمان نقش بسیار مهمی‌در کاهش ورود میزان آلودگی‌های صوتی و صداهای آزاردهنده محیط بیرون به فضای داخلی ساختمان‌های اداری و مسکونی و ... است که این مساله در ابر شهرهای با آلودگی‌های بالای صوتی بیشتر نمود پیدا می‌کند. در ساخت و سازهای عصر حاضر، این عایقکاری صوتی با استفاده از نماهای شیشه‌ای و با بکار گیری شیشه‌های چند لایه که مابین آنها با گازهایی مثل آرگون پرشده یا خلاء می‌باشد، به نتایج بهتری (هم بهره‌گیری از نور بیرون برای تامین روشنایی داخل ساختمان و هم ممانعت از ورود صداهای ناهنجار به‌داخل) با بازده بالاتری رسیده‌است. نماهای با جنس سنگ، بتن و آجر نیز عایق‌های خوبی از نظر صوتی هستند.

4. کمک به افزایش دوام و پایداری ساختمان‌ها در برابر شرایط نا مساعد جوی و محیطی (زلزله، باد، باران اسیدی و رطوبت‌های خورنده، یخبندان، گازهای اسیدی موجود در هوای آلوده شهرهای بزرگ، پرتوهای مضر خورشید مثل اشعه ماورائ بنفش، گرد و خاک‌ها و دوده‌های حاوی مواد شیمیایی) و در نتیجه افزایش عمر مفید ساختمان.

نماسازی ساختمان؛چگونه؟

همانطور که همه ما می‌دانیم از مصالح مختلف مثل آجر، سنگ، بتن، شیشه و ... برای ایجاد نمای ساختمان‌ها استفاده می‌شود. که در این مجال به بیان خصوصیات و ضوابط کلی لازم الرعایه در این قبیل نماها میپردازیم.

نماسازی شیشه‌ای: استفاده از شیشه دارای قدمتی در حدود 6500 سال است. اولین بار در حدود 3500 سال پیش مصریان از شیشه برای ساخت ظروف استفاده کردند. بر اساس شواهد تاریخی، در قرن ششم میلادی برای نخستین بار در کلیسایی در قسطنطنیه از شیشه به عنوان یک مصالح ساختمانی استفاده شد. قصر کریستال لندن اولین ساختمان شیشه‌ای بود که در سال 1851 احداث شد. البته در ابتدای امر استفاده از شیشه در کارهای ساختمانی با استقبال چندانی ربرو نشد، ولی با گذر زمان و با پیشرفت‌های چشمگیری که در کار تولید انواع شیشه‌ها، از جمله شیشه‌های نشکن، دو یا چند جداره عایق صدا و حرارت، شیشه‌های رفلکسی و ... بوجود آمد، هر روز به میزان استفاده از اقسام مختلف شیشه به عنوان یک مصالح ساختمانی بسیار زیبا، عایق و در عین حال با صرفه اقتصادی افزوده می‌شود. علاوه بر مزایای فوق یکی دیگر از محاسن عمده استفاده از شیشه در ساختمان، فراهم شدن امکان دید وسیع و روشنایی کافی برای ساکنان است که در صورت استفاده از انواع خاص آن این دید می‌تواند فقط از داخل به خارج باشد و نوری هم که وارد فضای داخل می‌شود، عاری از هر گونه اشعه مضر خورشید باشد، چراکه تقریباً تمام اشعه‌های زیان آور آفتاب در برخورد با سطح شیشه‌ها، بازتاب پیدا کرده و نوری که از شیشه عبور می‌کند، هیچگونه ضرری برای اشخاص یا اشیائ منزل ندارد.

نماسازی به روش اندود کاری و با استفاده از ملات‌ها: در این شیوه بر حسب شرایط جوی و محیطی منطقه، جنس مصالح سطح زیر کار از نظر میزان جذب آب و رطوبت و میزان مقاومت و چسبندگی و ... از ملات‌های سیمانی، گچی، گلی، آهکی ویا ترکیبی از آنها استفاده می‌شود. به عنوان مثال از نظر مقاومت ملات‌های سیمانی دارای بیشترین مقاومت و ملات‌های گلی و گچی به ترتیب دارای کمترین مقاومت هستند. بنابراین در صورت نیاز به یک نمای با مقاومت بالا، هیچگاه نمی‌توان از ملات‌های گچی یا گلی استفاده کرد. اما بر عکس شکل پذیری و گیرش نماهای گچی بیشتر و سریعتر از انواع سیمانی است.

نماسازی با استفاده از روکش‌های خارجی: از دیگر متدهای نماسازی بکارگیری روکش‌های خارجی مثل رنگ‌های لعابی، سنتی و ذیگر انواع رنگ‌ها و نیز استفاده از انواع روکش‌های ساخته شده با مواد رزینی مثل رزین‌های اکریلیک، الکید، پلی استر، فنولیک، نیتروسلولز و ... است.

عوامل موثر در نماسازی ساختمان‌های مدرن:

1. -نحوه و میزان دسترسی سازندگان و مالکان ساختمان‌ها به مصالح ساختمانی.

2. -نوع و شیوه اجرایی که در احداث ساختمان بکار گرفته می‌شود.

3. -نوع کاربری ساختمان یا فضای مورد نظر (اداری ، مسکونی ، آموزشی و ...)

4. -شرایط و وضعیت محل یا منطقه احداث ساختمان(آب و هوا، میزان رطوبت، زمین شناختی) .

5. -مسایل اقتصادی از نظر میزان بودجه و اعتبار اختصاص یافته برای احداث سازه مورد نظر (در پروژه‌های د-و-ل-تی) و میزان توان مالی افراد در ساخت منازل شخصی.

6. -رعایت اصول زیبایی شهری یا روستایی و مد نظر قرار دادن هماهنگی ظاهری و نمایی ساختمان با سازه و ساختمان‌های مجاور.

7. -جهت وزش بادهای زمستانی و نیز جهت و نحوه تابش آفتاب بر سطح نما.

8. -و درنهایت گسترش علم و فناوری ارتباطات، برای بهره گیری از وسایل وتجهیزات مدرن و مصالح نوین و نیز ایده گرفتن از نماسازی سایر کشورهای دارای سبک‌های خاص و پیشرفته در معماری ساختمان، البته متناسب با شرایط محیطی و اقلیمی‌منطقه مشابه در کشور.

اما نکاتی که در نماسازی ساختمان‌های با نمای سنگی، آجری، بتنی، شیشه‌ای و ... باید رعایت کرد:

ü -تمیز کردن سطح زیرین نما قبل از نما کاری طوریکه از هر نوع آلودگی (گردو خاک، شوره زدگی، دوده گرفتگی، زنگ فلزات، باقی مانده‌های مصالح سطح زیرین و ...) کاملاً پاک شود.

ü -در صورت استفاده از نماهای آجری، برای جلوگیری از جذب آب ملات توسط آجرهای نما، زنجاب کردن آجرها و نیز بکارگیری ملات با نسبت آب و سیمان و ماسه و آهک مناسب با قدرت چسبندگی و مقاومت مناسب. در این نوع نما، چیدن آجرها بصورت کله وراسته برای مشارکت آجرهای نما در باربری سازه و همچنین به منظور پیوستگی آجر نما با آجرهای پشت ِکار لازم است. البته نباید فراموش کرد که انجام نماهای آجری باید در شرایط محیطی مناسب و با دما و میزان رطوبت استاندارد و بدون یخبندان صورت گیرد. ذکر این نکته هم لازم است که آجر مصرفی در نمای ساختمان با آجرهایی که در دیوارهای تیغه‌ای یا باربر مصرف می‌شوند متفاوتند. علاوه بر این، این آجرها باید فاقد هرگونه ترک خوردگی، شوره زدگی و آلودگی‌های شیمیایی باشند و البته بایستی در برابر شرایط نامساعد محیطی از جمله یخبندان‌های شدید مقاومت بالایی داشته باشند.

ü -استفاده از سیمان‌های ضد سولفات در نماهای بتنی، سیمانی و آجری برای مقابله با حمله سولفات‌ها و جلوگیری از آسیب دیدگی و تخریب نما و در کل تمام ساختمان لازم است.

ü -نصب آبچکان‌ها و قرنیزهای شیبدار ( شیب به داخل) برای ممانعت از نفوذ آب و رطوبت بداخل ساختمان.

ü -اجرای همزمان و هماهنگ دیوار چینی در نما در تمام ارتفاع ساختمان و لابند کردن آجرها.

ü -بند کشی صحیح و اصولی با ملات ریزدانه و پرمایهء مناسب و متراکم برای زیبایی بیشتر و نیز ممانعت از نفوذ آب و رطوبت بداخل دیوارنما و دیوار زیرین.

ü -استفاده از سنگ‌های نمای پردوام و با مقاومت بالا در برابر یخ زدگی و شرایط نا مساعد جوی و محیطی ( نور خورشید، آب و رطوبت )، با بافت و شکل مطلوب، بدون ترک خوردگی و خلل و فرج و مهمتر اینکه از نظر قیمت دارای صرفه اقتصادی باشد.

ü -در صورت بکار گیری سنگ‌های رودخانه‌ای و سنگ‌های ضخیم در نماهای سنگی باید تا گرفتن کامل ملات از قالب‌های مناسب استفاده کرد.

ü -در صورت استفاده از سنگ‌های پلاک بایستی از این سنگ‌ها در برابر رطوبت یخبندان مراقبت نمود و مواد زاید را از سطح این سنگ‌ها پاک کرده و با استفاده از یکی از روش‌های زیر سنگ‌ها را کاملاً به سطح زیرین محکم کرد: لقمه گذاری، پیچ و رولپلاک کردن، نصب سیم و اسکوپ یا قلاب برای اتصال بهتر و محکمتر.

ü -در نماهای بتنی، سیمانی که در تهیه این نوع بتن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد باید، در برابر حملات مواد شیمیایی و نیز تغییرات درجه حرارت و رطوبت دارای سرعت کسب مقاومت بالایی باشد. در تابستان باید از سیمان با گرمای هیدراته پایین و در زمستان بر عکس باید از سیمان با گرمای هیدراتاسیون بالا استفاده کرد. لازم به ذکر است که اختلاط بتن و حمل ونقل، قالب بندی، ریختن وتراکم آن نیز باید بطور کاملاً صحیح و اصولی و در شرایط محیطی مناسب و ایده‌ال هم از نظر دما و هم از نظر میزان رطوبت انجام شود.

ü -سنگدانه‌های و به طور کلی مواد اولیه مصرفی در تهیه مصالح و ترکیبات لازم برای کار نماسازی باید تمیز و عاری ازهر گونه نا خالصی اعم از خاک، گل و لای، ناخالصی‌های معدنی و مواد زاید بوده و در عین حال دارای مقاومت بالا و شکل و بافت مطلوب و مناسب باشند. البته آب مصرفی در بتن‌ها و ملات‌ها نیز باید عاری از انواع ناخالصی‌ها باشد (مثل آب آشامیدنی یا آب‌های کاملاً تصفیه شده).

ü -رنگ آمیزی مجدد ساختمان در مواقع لزوم؛ چراکه چند سال پس از ساخت ساختمان، تحت تاثیر شرایط جوی و محیطی رنگ ساختمان دچار تغییرات فیزیکی و شیمیایی شده و کیفیت و حالت مطلوب اولیه خود را ازدست داده و نیاز به بازسازی (رنگ آمیزی مجدد) دارد.

ü -آماده سازی سطح زیر کار برای نماسازی: بسته به نمایی که قرار است استفاده شود سطح زیر کار باید قبل از احداث نما، بند کشی، کرم بندی، شمشه گیری، خراشیده یا آجدار شود و یا در صورت نیاز توری سیمی‌ویا توری مرغی نصب شود و سطح آن هموار و شاید هم ناهموار شود( برای اتصال بهتر نما و سطح زیر کار)، تمیز کردن و پاک کردن سطح زیرین از هر گونه آلودگی مثل لکه‌ها، اضافه‌ها و باقی مانده مصالح، دوده‌ها و گرد و خاک و ... امری کاملاً ضروریست. و در صورت وجود خرابی و نقصان در سطح زیر کار باید آسیب دیدگی‌های آن به طور کامل بر طرف شود و بعد کار نماسازی روی آن صورت گیرد زیرا در غیر این صورت این خرابی‌ها به مرور زمان به نما هم منتقل شده و باعث آسیب دیدگی آن می‌شود.

ü -در صورت نیاز استفاده از عایق‌های رطوبتی و حرارتی در نما و ممانعت از نوسانات شدید دمایی در مصالح نما خصوصاً در زمان گیرش آنها امری کاملاً اجباری است.

ü -رنگ آمیزی و ضد زنگ کردن شبکه‌های فلزی که در ماتریس‌ها و ملات‌های سیمانی یا آهکی و یا گلی قرار می‌گیرند، ضروری است.

ü -کاستن از فاصله زمانی و مکانی بین ساخت بتن و ریختن آن در قالب مورد نظر و متراکم کردن آن در نماهای بتنی لازم است.

ü -بتن ریزی در میزان رطوبت و دمای مناسب محیطی؛ بهترین دما برای بتن ریزی بین 20 تا 40 درجه سانتی گراد است، که این نوسان دما بستگی به دمای محیط موقع بتن ریزی دارد.

ü -باید سعی شود که دمای آب مصرفی برای ساخت بتن یا ملات‌ها، در مراحل مختلف یکنواخت باشد.

ü -همواره باید این نکته را مد نظر داشت که علل خرابی نما‌های سنگی (سنگ‌های بادبر، مکعبی، لایه‌ای، رودخانه‌ای، سنگ پلاک (لوحه سنگ)، چند وجهی‌‌های منظم و نا منظم و ...) یکی از عوامل زیر است: نصب کردن ناصحیح سنگ‌های نما - استفاده از مصالح غیر استاندارد - اتصال و پیوستگی نا مناسب بین سنگ‌های نما و سطح زیر کار. پس باید سعی شود که هیچکدام از کارهای غیر اصولی فوق انجام نگیرد که هم نما و هم مجموعه ساختمان دچار نقصان و خسارت جزیی یا کلی شوند. نا گفته نماند که نم و رطوبت یکی از دلایل پیوستگی ناقص بین سنگ‌های نما و سطح زیر کار است، بنابراین خشک نگه داشتن سطح تماس این دو چه در زمان اجرا و چه بعد از آن کاملاً ضروری است.

ü -در نماسازی‌های آجری بند کشی بین ردیف‌ها به دو دلیل زیر باید به طرز کاملاً صحیح انجام شود: زیبایی هر چه بیشتر نمای ساختمان - ممانعت از نفوذ آب، رطوبت، تغییرات یکباره و شدید دما، بخارت و گازهای مخرب، و اسیدی موجود در هوای محیط بداخل سیستم‌های پوششی محافظ و جدا کننده ساختمان خصوصاً دیوارها.

چرا نمای ساختمان‌ها آسیب می‌بیند؟

1. نمای ساختمان‌ها در اثر عوامل زیر دچار خرابی‌هایی از قبیل طبله کردن، ترک خوردگی، شوره زدگی، آلوئک، لکه دارشدن، پوسته پوسته شدن، کنده شدن سنگ‌ها و آجرهای نما، تغییر رنگ و ظاهر اولیه نما و ... می‌شوند:

2. -نشست جزیی یا کلی ساختمان

- یخبندان و انجماد آب یا رطوبت اضافی موجود در نما یا سطح زیرکار

- انقباض و انبساط‌هاو یخ و آب شدن‌های متوالی و با اختلاف دمای شدید

- شوره زدگی یا سولفاته شدن نما در اثر استفاده از آب حاوی سولفات‌های محلول در آب مصرفی برای ساخت ملات‌های سیمانی و گچی و... و نیز بتن مصرفی در تولید نماهای بتنی، البته این مواد سولفاتی ممکن است در خود آجر یا ترکیبات دیگر ملات‌ها هم وجود داشته باشند

- آتش سوزی خصوصاً در نماهای بتنی

- ترک خوردگی و به طور کلی آسیب دیدگی سطح زیر کار - اختلاط نادرست ترکیبات و اجزا در نماهای بتنی و سیمانی و نیز ملات‌های مصرفی - استفاده از نوسان بالای دما برای گیرش سریع اندودها و ملات‌های بکار رفته در نماسازی به عنوان مثال استفاده از وسایل گرم کننده.

نتیجه گیری:

همانطور که در ابتدا بیان شد، یکی دیگر از اهداف نماسازی برای ساختمان‌ها علاوه بر حفظ دوام و پایداری آن، زیبایی و جلوه ظاهری مناسب و مطلوب ساختمان است، که هم موجب دلپذیری و جذابیت بیشتر ساختمان می‌شود و هم در نهایت افزایش وزن بصری وزیبایی کلی منطقه محل ساخت آنرا در پی خواهد داشت. این چنین نمایی مسلماً اثر مطلوب‌تر و بهتری بر دید و روحیه ساکنان و بینندگانِ ساختمان خواهد داشت. بنابراین نکات بر شمرده فوق راهکارهایی هستند که بیشتر به منظور دوام، مقاومت و کارایی بیشتر و افزایش عمر مفید و پر بازده نما کارایی دارند و در زیبایی نما نقش کمرنگ تری را ایفا می‌کنند. بنابراین برای اینکه نمای ساختمان جلوه و دید بصری درخور توجهی داشته باشد، علاوه بر دستورالعمل‌های سازه‌ای فوق، باید بارعایت ضوابط معماری و بکارگیری رهیافت‌های مربوط به افزایش جذابیت و صمیمیت ساختمان در نما تلاش کرد تا حد امکان علاوه بر اینکه ساختمان از نظر سازه ای دارای مقاومت کافی در برابر نیروهای داخلی و خارجی است، با رعایت ضوابط فوق و صد البته با بکارگیری خلاقیت‌ها و نوآوری‌های فردی معمار و حتی بنا البته ضمن حرکت در چارچوب ضوابط معماری خارجی ساختمان و نماسازی، دارای ظاهری مطلوب و ایده‌ال باشد. از جمله؛ آرایه دادن به پنجره‌ها با بکار گیری میلگردها و چارچوب‌های شکیل با رنگ‌ها و خم و راست‌های زیبا و مناسب. - استفاده از روکش‌های بازتابی و منعکس کننده خصوصاً در نمای ستون‌هایی که در کنار ورودی‌ها قرار می‌گیرند. چراکه این کار باعث کاهش حجم ظاهری ستون شده و از طرفی هم جنبه مانع بودن آنرا از بین می‌برد. - ایجاد شیارهای تزیینی در سطح دیوارها، که نه تنها اثر منفی در خصوصیات عایق صوت و حرارت بودن ان ندارد، بلکه موجب کاهش ضخامت ظاهری دیوار و در نتیجه دید بصری بهتر آن ودر کل نمای زیباتر ساختمان می‌شود. - ایجاد انحنا در بالای ورودی ساختمان که ضمن تاکید بر وجود ورودی اهمیت، جذابیت و صمیمیت نما را بیشتر می‌کند. وجود اندود سفید در نما خصوصاً در قسمت ورودی ساختمان که در واقع نوعی نور-پردازی محسوب می‌شود، که باعث جلب توجه و زیبایی بیشتر نمای ساختمان می‌شود.- بکار گیری رنگ تیره تر و سنگین تر ( مثلاً استفاده از سنگ‌های گرانیتی ) در قسمت پایین و رنگ‌های روشنتر در بالای نما، موجب افزایش وزن بصری و جذابیت قامت سازه شده و هم به نوعی استقامت، پایداری و استحکام را در نما و خود ساختمان به بیننده القا می‌کند و همین باعث می‌شود که فرد احساس اطمینان و آرامش بیشتری بکند. در واقع این کار باعث می‌شود که سازه به دو قسمت بالا و پایین تقسیم شود که همین امر باعث می‌شود که ارتفاع و در کل حجم ظاهری ساختمان کمتر به نظر برسد. ترفند دیگری که در زیباتر شدن نما می‌تواند موثر باشد، بکار گیری خطوط سفید( چارچوب یا نمای سفید ) به دور پنجره‌ها خصوصاً پنجره‌های دایره‌ای شکل و یا با شکل‌های نزدیک به آن است. زیرا این کار ترکیب بندی رسمی‌تر و اندازه ظاهری مناسبتری به آنها می‌دهد . نما در واقع واسطه و بهتر بگوییم زبان گویای ساختمان با محیط اطراف آن محسوب می‌شود. بنابراین اجرای صحیح و اصولی آن یعنی تقویت و تحکیم ساختمان و قدرت بیان آن.

نشریه پنجره ایرانیان، سال پنجم ، شماره 60 ، مهرماه 1391


ثبت نظر

ارسال