موسسه منابع انسانی مرسر، هرسال بر مبنای مقایسه و امتیازبندی شهرهای جهان در زمینه شرایط اجتماعی و اقتصادی، بهداشت، آموزش، تامین اجتماعی، حمل‌ونقل، مسکن، محیط‌زیست و چندین شاخص دیگر، کیفیت زندگی در 230 شهر جهان را رده‌بندی می‌کند. امسال نیز مانند شش سال گذشته، این موسسه وین را به‌عنوان شهری ایمن و با بالاترین کیفیت زندگی، در صدر رده‌بندی خود نشاند.

اما رمز برتری وین در چیست؟ به اعتقاد مدیران و مشاوران سیاسی و اقتصادی، در وین شاهد ترکیب خوبی از برنامه‌ریزی بلندمدت، تاکید بر مشارکت شهروندان و تمرکز بی‌شائبه بر برابری اجتماعی هستیم. معروف است که «وین سنت‌های خود را حفظ کرده است، اما هم‌زمان آماده پذیرش پیشرفت و نوآوری است»، «وین هرگز به دنبال پیشرفت یک‌شبه و خلق‌الساعه نیست.»

البته هر شهری مسائل و چالش‌های خود را دارد و وین هم در این مورد استثنا نیست. برای نمونه وین با 1.8 میلیون نفر جمعیت، سالانه 30 هزار شهروند جدید می‌پذیرد که این میزان از رشد فشارهایی را به شهر تحمیل می‌کند. مانند بسیاری دیگر از شهرهای اروپایی، وین نیز در تلاش است هزاران مهاجر و پناهنده را که اخیرا به این شهر رسیده‌اند، با یکدیگر پیوند دهد و بین آن‌ها وحدت ایجاد کند. در وین نیز مانند بسیاری دیگر از کلان‌شهرهای جهان، افراد زیادی هستند که بیش از آنکه مقامات شهری بخواهند، با استفاده از اتومبیل شخصی‌شان، حمل‌ونقل آلوده‌تر را انتخاب می‌کنند. بااین‌حال وین همواره تلاش می‌کند تا این چالش‌ها را پشت سر بگذارد و به مقام برتری در مورد کیفیت زندگی برسد.

ساکنان وین در پاسخ به اینکه چرا کیفیت زندگی در این شهر را بسیار بالا می‌دانند، پاسخ‌های مشخصی دارند که می‌تواند برای دیگر شهرهای جهان آموزنده باشد.

برای مشاهده فابل پی دی اف کلیک کنید.

مسکن و حمل‌ونقل ارزان

یکی از دلایل سقوط شهرهایی مانند لندن و نیویورک در رده‌بندی کیفیت زندگی شهرها این است که هزینه‌ زندگی در این شهرها بسیار بالاست. برعکس ساختار سیاست‌گذاری مسکن در وین بر این باور استوار است که تامین مسکن یکی از ابتدایی‌ترین حقوق بشر است و سیاست‌گذاری‌های محلی نیز باید انعکاس این باور باشد. شهرداری دولت سوسیال‌دموکرات وین بنا به یک سنت قدیمی سرمایه‌گذاری زیادی برای مسکن اجتماعی باکیفیت کرده است. شهرداری مالک بیش از یک‌چهارم کل خانه‌های شهر است و نیمی از جمعیت شهر در آپارتمان‌هایی زندگی می‌کنند که از کمک‌هزینه مسکن برخوردارند. بعلاوه برای مالکان خصوصی مسکن نیز قوانین سفت و سختی برای افزایش اجاره‌بها وضع‌شده است.

ساکنان وین معمولا حدود یک‌چهارم درآمد خود را صرف مسکن می‌کنند، این در حالی ا‌ست که لندن‌نشین‌ها 72 درصد از درآمدشان را به مسکن اختصاص می‌دهند. یکی از شهروندان وین می‌گوید: «من در آپارتمانی 100 متری و در منطقه‌ای خوب زندگی  می‌کنم که تنها 20 دقیقه با مرکز شهر فاصله دارد و در ماه تنها 800 یورو (625 پوند) اجاره پرداخت می‌کنم». هزینه اجاره چنین آپارتمانی در لندن 2000 پوند و در نیویورک حتی بیشتر است.

هرچقدر وین بزرگ‌تر و پرجمعیت‌تر می‌شود، مدیریت شهری هم‌خانه‌های بیشتری می‌سازد. آمارها تنها در سال 2015 حاکی از این است که 7200 واحد مسکونی جدید در اختیار شهروندان قرارگرفته و 20 هزار خانه دیگر برخوردار از کمک‌هزینه مسکن ساخته‌شده است. هرسال وین 450 میلیون یورو از بودجه ملی و حدود 150 میلیون یورو از بودجه شهری را به ساخت خانه‌های جدید و مرمت خانه‌های قدیمی اختصاص می‌دهد.

در پایتخت اتریش سرمایه‌داران خصوصی بخش مسکن نیز در سیاست «مسکن ارزان» مشارکت دارند. به گفته یکی از کارشناسان حوزه مسکن در وین «آن دسته از سرمایه‌داران خصوصی که با مدیریت شهری برای ساخت مسکن همکاری می‌کنند، باید نیمی از خانه‌های ساخته‌شده را به ساکنان کم‌درآمد اختصاص دهند تا بتوانند جواز فروش و یا اجاره بقیه خانه‌هایشان به متقاضیان پردرآمدتر را پیدا کنند. این باعث می‌شود شهر ترکیب اجتماعی خوب و سالمی پیدا کند که برای هر شهر روبه رشدی لازم است.»

در وین نه‌تنها سکونت بلکه رفت‌وآمد ارزان و برای تمام طبقات اجتماعی و اقتصادی قابل‌دسترس است. شهروندان می‌توانند بلیط سالانه‌ای برای سیستم حمل‌ونقل عمومی شهر خریداری کنند که 365 یورو قیمت دارد و رفت‌و‌آمد آن‌ها را در طول یک سال، باروزی تنها 1 یورو ممکن می‌کند. این سیستم حمل‌ونقل غیر از ارزان بودن، پاک و ایمن است و عملا تمام شهر را دسترس‌پذیر می‌کند. مدیریت شهری سرمایه‌گذاری زیادی برای گسترش سیستم حمل‌ونقل ریلی انجام داده است و در نظر دارد تا سال 2025 شهر به‌جایی برسد که 80 درصد از کل سفرهای درون‌شهری از طریق روش‌های حمل‌ونقل پاک و دوستدار محیط‌زیست انجام شود.

فضای سبز غنی و گسترده

در وین طبیعت و محیط مصنوع هم‌زیستی خوب و متعادلی دارند. با 90 بوستان و باغ، فضای سبز وین حدود نیمی از زمین‌های شهری را در برمی‌گیرد. هر یک از ساکنان وین در حدود 120 مترمربع فضای سبز سرانه دارد که این نرخ در کل جهان یکی از بالاترین‌هاست.

یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین فضاهای سبز این شهر، جنگل‌ وین (Wienerwald) است که بزرگ‌ترین جنگل برگ‏ریز پیوسته و یکپارچه در اروپای مرکزی است و هفت منطقه شهری و تقریبا 10 هزار زمین را در برمی‌گیرد. این جنگل که به‌عنوان ریه سبز   وین شناخته می‌شود، از سوی یونسکو به‌عنوان «ذخیره‌گاه زیست‌کره» برگزیده‌شده است. حتی دورترین نقاط این جنگل نیز از طریق سیستم حمل‌ونقل عمومی برای همه شهروندان قابل‌دسترس است.

به گفته یکی از مسئولان شهری وین، که مدیریت 25 درصد از زمین‌های شهری را به عهده دارد، «شهروندان وین مشارکتی فعال در طراحی فضاهای سبز شهری دارند و در پروژه‌های سبز جدید نیز نیازها و مطالبات آن‌ها به‌طور کامل در نظر گرفته می‌شود».

نمونه‌ای از فرایند دوجانبه مدیریت شهری را می‌توان در پروژه «لوبا» دید که بخشی از یک پارک ملی واقع در حاشیه شهر است. مرکز جنگل‌داری شهری در موعدهای مقرر و منظم شهروندان را دعوت می‌کند تا در فعالیت‌های معطوف به حفاظت از فضای سبز و نگهداری آن با مدیریت شهری همکاری کنند. همچنین این بخش به‌طور منظم کارگروه‌هایی را برگزار می‌کند که در مورد گیاهان و جانوران منطقه، آموزش‌های لازم را به شهروندان می‌دهد.

برنامه‌ریزی برای آینده‌ای برخوردار از توسعه پایدار و همه‌شمول

حتی باوجود گسترش روزافزون وین هم مدیریت شهری متعهد است تا سال 2050، به میزان 80 درصد از نشر گازهای گلخانه‌ای سرانه بکاهد. برای اینکه ببینیم وین برای این هدف چطور برنامه‌ریزی کرده است، کافی‌ است به یک پروژه جدید شهری آن رجوع کنیم.

در شمال شرق شهر یک فرودگاه قدیمی به محله‌ای مدرن و چندمنظوره تبدیل‌شده است. این پروژه یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های توسعه شهری در کل اروپا به شمار می‌رود. طبق برآوردها و برنامه‌ریزی‌ها، تا سال 2030 محله «سی‌اشتات اسپرن» که در اطراف یک دریاچه مصنوعی ساخته‌شده است، 20 هزار شهروند را در خود اسکان خواهد و به همین میزان اشتغال ایجاد خواهد کرد. فاصله این محله تا مرکز شهر وین، 25 دقیقه با مترو و تا براتیسلاوا (پایتخت اسلواکی) 28 دقیقه با قطار است.

این محله نقش یک جعبه، شنی را برای تکنولوژی‌های نوآورانه بهره‌وری انرژی در شهر ایفا می‌کند. شرکای بزرگی چون شرکت زیمنس و شرکت انرژی وین، بزرگ‌ترین شرکت تامین‌کننده انرژی در اتریش بر احداث ساختمان‌هایی تمرکز کرده‌اند که از امکاناتی برخوردار است که ضمن کنترل مصرف انرژی، مجددا انرژی تولید می‌کند و آن را به شبکه اصلی بازمی‌گرداند. به‌زودی ساکنان 213 آپارتمان دریکی از بلوک‌های این محل نخستین کسانی خواهند بود که از این امکانات استفاده می‌کنند و در این تجربه شریک می‌شوند. کنتورها و سیستم‌های تمام اتوماتیک و هوشمند این اپارتمان‌ها به این افراد تصویری بی‌سابقه از میزان مصرف انرژی‌شان ارائه می‌دهد و ابزاری در اختیار آن‌ها می‌گذارد که از طریق گوشی‌های هوشمندشان، مصرف انرژی خانه‌شان را کنترل کنند.

این استراتژی‌ و دیگر استراتژی‌های مشابه به مبنای سندی طرح‌ریزی‌شده که به‌عنوان ساختار شهر هوشمند معروف است. این سند محصول مجموعه کارگروه‌ها، گفت‌وگوها و کنفرانس‌های یک‌ساله‌ای است که از طریق آن‌ها شهروندان ایده‌هایشان را مطرح کرده‌اند، به‌ویژه در مورد اینکه چطور می‌توان شهری هوشمند داشت و درعین‌حال وجوه مختلف زندگی خصوصی‌ شهروندان را هم حفظ کرد. در نسخه نهایی سند مذکور بر این امر مهم تاکید شده است که کاهش مصرف انرژی باید هم‌زمان با ارائه بالاترین کیفیت زندگی برای همه شهروندان همراه باشد. در اولین صفحه این سند آمده است: «شهر هوشمند شهری است که تمام ساکنان آن به یک‌میزان سهم و مشارکت در شهر داشته باشند».

به اعتقاد یکی از مسئولان این طرح، ساختار شهر هوشمند وین حقیقتا آخرین نماد تعهد عمیق این شهر به همه‌شمولی اجتماعی است. «این طرح بر تعهد نسبت به کاهش فاصله تقسیمات و طبقه‌بندی‌های اجتماعی و اقتصادی شهر استوار است. سیاست‌گذاران و مدیران شهری اکثر شهرهای بزرگ جهان بر دو رکن تاکید دارند: منابع و نوآوری. اما اگر به قواعد و مقررات طرح ما رجوع کنید خواهید دید که سیاست‌گذاری برای وین شامل سه رکن است که غیرازآن دو، سومی عبارت است از همه‌شمولی اجتماعی و مشارکت عمومی». قائم‌مقام شهردار و از مدیران شورای شهر در زمینه امور مالی، اقتصادی و بین‌الملل هم شمول اجتماعی را یکی از کلید‌های موفقیت وین می‌داند. «چندین دهه است که برابری اجتماعی یکی از اولویت‌های سیاست‌گذاری‌های شهر وین است. افراد در این شهر احساس امنیت و اطمینان می‌کنند، چراکه همه آن‌ها به فرصت‌هایی که حق‌شان است دسترسی دارند».

(ترجمه: مرجان نمازی)

نشریه پنجره ایرانیان-سال نهم-شماره 108-مهر95