پنجره‌ایرانیان؛ دوری از فضای عمومی شهر، ماندن در خانه، شیوع کرونا در جهان این دو گزاره را به الزامی برای شهروندان کشورهای مختلف بدل کرد و از خانه پناهگاهی برای شهروندانی ساخت که شاید در روزگار پیش از همه‌گیری کرونا، جز چند ساعت خواب و استراحت، قراری در چاردیواری خانه‌ها نداشتند.
به گزارش صما، همان‌طور که پیش‌ازاین در تاریخ همه‌گیری‌ها رد خود را بر طراحی شهرها و ساختمان‌ها گذاشته‌اند، حالا با شیوع کرونا، به نظر می‌رسد رد این همه‌گیری در برخی از استانداردها و نگرش‌ها با ما باقی بماند. طی ماه‌های گذشته، بسیاری از نشریه‌ها و مراکز تخصصی شهرسازی و معماری از تغییرات محتمل در آینده شهرها و خانه‌های ما گفته‌اند، اقبال بیشتر به داشتن دفاتر خانگی و سرمایه‌گذاری بیشتر در ساخت لاین‌های دوچرخه و پیاده‌روها فصل مشترک بیشتر مطالبی است که در این حوزه منتشرشده‌اند، باوجوداین، به نظر می‌رسد جهان پس از کرونا، تغییرات فراوانی را در شهرها و ساختمان‌های خود خواهد دید، از تغییر مصالح و تغییر استانداردهای فضای کار گرفته تا تلاش برای طراحی ساختمان‌هایی با امکان برقراری کمترین تماس فیزیکی با سطوح، این‌ها تنها بخشی از پیش‌بینی‌هایی هستند که حالا منتشر می‌شوند.
این گزارش با نگاه به چهار مقاله برگزیده در «نشریات گاردین»، «لس‌آنجلس تایمز»، «آرک دیلی» و «آرکی تایزر»، مهم‌ترین پیش‌بینی‌ها و احتمالات را در حوزه معماری و شهرسازی بررسی می‌کند؛ احتمالاتی که مثل گسترش دوچرخه‌سواری در شهر از هم‌اکنون به واقعیت پیوسته‌اند.
تغییر طراحی محیط کار
«اولیور وین رایت»، منتقد و مدرس معماری در مقاله‌ای با عنوان «معماری پس از ویروس کرونا» در گاردین می‌نویسد که در تاریخ، طراحی شهرها و ساختمان‌ها همیشه از شیوع بیماری‌ها تأثیر گرفته‌اند. به نوشته گاردین، در قرن نوزدهم، این شیوع وبا بود که نظم نوین خیابان‌ها را تعریف کرد. همه‌گیری‌های بحرانی قرن نوزدهم منجر به توسعه زیرساخت‌های فاضلاب شهری در اروپا شد و برای احداث این فاضلاب‌ها در زیرزمین، لازم بود تا خیابان‌ها عریض‌تر و با کمترین پیچ‌وخم احداث شوند. علاوه بر وبا، شیوع طاعون خیارکی در ۱۸۵۵ در چین و هند که جان ۱۲ میلیون انسان را گرفت، از نبرد جهانی علیه موش‌ها قوانین جدیدی را برای معماری ساختمان‌ها به وجود آورد. برای مبارزه با نفوذ موش‌ها به درون ساختمان‌ها، شیوه‌های طراحی قاب‌های دروپنجره و حتی فونداسیون ساختمان تغییر کردند. علاوه بر طاعون، شیوع سل در اروپا در تمایل طراحان به استفاده بیشتر از نور در ساختمان بی‌تأثیر نبود. استفاده بیشتر از رنگ سفید در اتاق‌ها، به‌ویژه آسایشگاه‌ها و لزوم استفاده از کاشی در حمام برای سهولت ضدعفونی محیط از دستاوردهای جامعه‌ای بود که در مبارزه با سل ضرورت‌های جدیدی را برای ساختمان‌های خود تدارک می‌دید. گاردین با اشاره به این سابقه تاریخی می‌نویسد: «فرم ساختمان همیشه همان‌قدر که تابع عملکرد بوده است، به ترس از شیوع بیماری‌های عفونی نیز پاسخ داده است.»
فضای اشتراکی کار یکی از مصادیق معماری است که به نوشته گاردین، پس از شیوع همه‌گیری کرونا با اقبال کمتری مواجهه شده است. «دارن کامبر»، مدیر اجرایی شرکت «اسکات براونینگیز» به گاردین می‌گوید: «پیش‌ازاین شاهد استقبال بسیاری زیادی از ایده فضای اشتراکی کار بودیم، اما پس از شیوع کرونا بازهم شرکت‌ها و دفاتر تمایل خواهند داشت که تمام کارکنانشان را در کنار یکدیگر و در یک اتاق جای بدهند؟» فضای کار اشتراکی بر پایه تعامل اجتماعی شکل گرفته بود، فضایی که به کارکنان اجازه می‌دادند فارغ از دیوارهای اداره‌ها و دفاتر، با تعامل بهتر، بتوانند در ارتباطی نزدیک‌تر و صمیمی‌تر با یکدیگر کار کنند، اما حالا کامبر به گاردین می‌گوید که تحت تأثیر شیوع ویروس کرونا در جهان، قطعا فضاهای کار به اتاقک‌های سلولی در دهه ۵۰ میلادی باز نخواهد گشت، اما به‌تبع همه‌گیری کرونا، تراکم در فضاهای اشتراکی کمتر خواهد شد، پلان‌های وسیع‌تری برای این مراکز تعبیه خواهد شد و نورگیری و تهویه بیش از گذشته موردتوجه قرار خواهد گرفت.
«آرجان کیکیر»، مدیر اجرایی طراحی دفاتر اداری در شرکت «نورمن فاستر» و «زاها حدید» به گاردین می‌گوید که پس از شیوع کرونا، راهروها و راه‌پله‌ها بیش‌ازپیش در طراحی دفاتر اداری موردتوجه معماران قرار خواهند گرفت، او می‌گوید: «پیش‌ازاین همه‌چیز در طراحی فضای کار مربوط به از بین بردن موانع فیزیکی میان کارکنان بود، اما حالا فکر نمی‌کنم تمایل به ادغام فضاها و سرریز آن‌ها به یکدیگر به چشم بخورد.» تیم کایکر در دفتر معماری زاها حدید، حالا بر پروژه‌ای به نام «دفاتر کار آینده‌نگر» کار می‌کنند که این طرح متاثر از همه‌گیری کروناست. یکی از ویژگی‌های این طرح، طراحی «مسیرهای بدون تماس» برای شرکت‌ها و اداره‌هاست. طبق این طرح، کارمندان و کارکنان به‌ندرت مجبور به لمس سطوح می‌شوند، برای مثال، آن‌ها دیگر نیازی به فشردن دکمه آسانسور ندارند و با استفاده از یک برنامه طراحی‌شده روی گوشی‌های هوشمند خود می‌توانند از آسانسور استفاده کنند، یا اینکه کارکنان یک دفتر، با استفاده از این طرح از لمس دستگیره‌ها بی‌نیاز می‌شوند و یک سیستم هوشمند تشخیص چهره وظیفه باز و بسته کردن درهای اداره و دفتر کار را به عهده می‌گیرد.
شهرها تغییر خواهند کرد
بلوارهای وسیع شهری، سیستم دفع بهداشتی فاضلاب شهری و لوله‌کشی فاضلاب خانگی از تغییرات در طراحی شهری هستند که به نوشته مقاله «همه‌گیری‌های گذشته طراحی شهرها را تغییر دادند»، در لس‌آنجلس تایمز، حاصل شیوع همه‌گیری‌ها در قرن نوزدهم بودند. به نوشته لس‌آنجلس تایمز، در قرن بیستم، بیماری سل، حصبه، فلج اطفال و آنفلوانزای اسپانیایی در شکل‌گیری برنامه‌ریزی شهری، پاک‌سازی زاغه‌ها، اصلاح امور اجاره‌نشینی، مدیریت پسماند شهری، تفکیک مناطق صنعتی و مسکونی در شهرها و تاکید استفاده از فولاد و شیشه، به‌عنوان مصالح ساختمانی که ساده‌تر تمیز می‌شوند، نقش داشتند. با توجه به این سابقه تاریخی، این روزنامه پیش‌بینی می‌کند که شیوع کرونا در جهان نیز می‌تواند شهرسازی در جهان را متاثر کند. یکی از این تغییرات، توجه دوباره به شهرک‌های حومه شهری و تلاش برای برقراری عدالت در تسهیلات شهری در پیرامون شهرهای بزرگ است، زیرا در شیوع ویروس کرونا، در خانه ماندن و دوری از مراکز شلوغ شهری بیش‌ازپیش موردنظر قرار گرفت. این مقاله تاکید می‌کند که در این ایام، دورکاری یکی از مقتضیات در خانه ماندن و قطع زنجیره شیوع کرونا بود. همین الزام در آینده نیز می‌تواند در برخی از شرکت‌ها ادامه داشته باشد و با توجه به دستاوردهای دورکاری، مثل کاهش ترافیک شهری و کاهش آلودگی شهری، توسعه مناطق حومه شهری برای کاهش شلوغی در مراکز شهرهای بزرگ می‌تواند موردتوجه سیاست‌گذاران شهری قرار بگیرد. این مقاله نکته مثبت شیوع کرونا را برای طراحی شهری، در احتمال شکل‌گیری توازن میان مناطق نسبتا محروم حومه شهری و مرکز شهرها می‌داند و می‌نویسد: «همه‌گیری کرونا شهرهای بزرگ را با تراکم جمعیت در مرکز شهر و ضعف زیرساخت‌های شهری در حومه مواجهه کرد، آینده هنوز نامشخص است اما با پایان همه‌گیری کرونا در آینده احتمالا می‌توانیم شاهد تغییر توازن منطقه‌ای به نفع رشد تسهیلات و توسعه حاشیه شهرها باشیم.»
این روزنامه در بخش دیگری از گزارش خود، مهم‌ترین تأثیر شیوع کرونا در معماری را توجه مجدد به تهویه ساختمان‌ها، خصوصا ساختمان‌های بیمارستانی و درمانی می‌داند و می‌نویسد که با تجربه فعلی بیمارستان‌ها برای به‌کارگیری شیوه‌های مختلف تصفیه و تهویه هوا، احتمالا دستاوردهای جدید در آینده به قوانین احداث مجتمع‌های درمانی و بیمارستانی بدل شود، علاوه بر توجه بیشتر به تهویه، تعبیه نورگیر و پنجره‌های بیشتر در ساختمان‌ها، شیوه انتخاب مصالح در ساخت بیمارستان‌ها و مراکز دیگر نیز به‌زعم این مقاله در آینده تغییر خواهد کرد. شیوع کرونا بار دیگر یادآوری کرد که برخی از مصالح مثل آلیاژ مس و سطوح پلیمری در برابر میکروب و ویروس مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهند، این روزنامه با استناد به پژوهش‌های اخیری که در ارتباط با زمان و دوام ماندگاری ویروس کرونا روی این سطوح صورت گرفته است، می‌نویسد که شاید یکی از استراتژی‌های آینده در طراحی‌ها مکان‌هایی مثل آسایشگاه‌ها، گرم‌خانه‌ها، کارگاه‌ها و سایر مکان‌هایی که ساکنان آن چندان گزینه‌ای برای رعایت فاصله اجتماعی ندارند، استفاده گسترده از این مصالح در ساخت‌وساز باشد.
یک همه‌گیری به نفع دوچرخه‌ها
کرونا و کاهش ترددهای غیرضروری در شهر، بار دیگر به سیاست‌گذاران شهری یادآوری کرد که گسترش استفاده از دوچرخه می‌تواند شهرهای انسانی و سالم‌تری را برای شهروندان به وجود بیاورد. طی همه‌گیری کرونا و قرنطینه در شهرهای جهان، بارها مقاله‌های مختلفی در این مورد نوشته و منتشر شده است، نشریه تخصصی «آرک دیلی» در مقاله‌ای با عنوان «شهرسازی تاکتیکی: تصور دوباره شهرها پس از کووید ۱۹» با استناد به شهر لندن، به تغییر انگاره شهری پیش و پس از شیوع ویروس کرونا اشاره کرده و نوشته است که بسیاری از شهروندان لندن، در قبال زندگی در مرکز شهر و دسترسی به موزه‌ها، رستوران‌ها، سالن‌های کنسرت و باشگاه‌های ورزشی، پیش‌ازاین در آپارتمان‌های کوچک‌تر و گران‌تر زندگی می‌کردند. با شیوع کرونا و اعمال محدودیت‌های تردد و قرنطینه شهری، این مراکز شهری بسته شدند و در غیاب مراکز پویای شهری، در خانه‌های کوچک میان حجم انبوهی از ساختمان‌ها به دام افتادند و دسترسی آن‌ها به فضای باز پیش از پیش احساس شد.
به گزارش آرک دیلی، لندن بیش از ۸۰۰ کیلومترمربع مساحت سبز دارد، اما از این حجم، فقط ۲۶ درصد آن برای عموم قابل‌استفاده و ۳۶ درصد آن در تملک باغ‌های خصوصی است. شیوع کرونا و بسته شدن پارک‌های عمومی این تضاد را بیش‌ازپیش به نمایش گذاشت و ضرورت بازپس‌گیری خیابان‌ها از اتومبیل‌ها به نفع پیاده‌ها و دوچرخه‌سواران را بیش‌ازپیش نشان داد. به نوشته این گزارش، هر شهروند لندنی به‌طور متوسط یک سال از عمر خود را در حمل‌ونقل شهری می‌گذراند و بیش از ۲۲۵ هزار کیلومتر درون شهر طی می‌کند. علاوه بر آن، ۳۵ درصد از سفرهای لندن با حمل‌ونقل عمومی صورت می‌گیرد، ۳۷ درصد با استفاده از اتومبیل شخصی، ۲۵ درصد پیاده و فقط ۲.۵ درصد با دوچرخه. پس از قرنطینه لندن در شیوع کرونا، این شهر شاهد ۸۵ درصد کاهش تردد وسایل نقلیه در خیابان‌های خود بود، با توجه به این تغییر، شهردار لندن با شروع برنامه «فضای خیابان لندن» درصدد تحول خیابان‌های لندن به نفع دوچرخه‌سواران برآمده است که با پایان همه‌گیری، از عادت جدید شهروندان خود به نفع کاهش تردد اتومبیل‌های در خیابان‌های شهر بهره بگیرد و دوچرخه‌سواری در لندن را ده برابر و پیاده‌روی را پنج برابر افزایش دهد، برای این تغییر دولت دو میلیارد پوند بودجه در نظر گرفته است، به نوشته این گزارش، این تغییر و تغییرهای مشابه در آینده متاثر از همه‌گیری کرونا در شهرهای جهان رخ خواهند داد و شهرها بیش‌ازپیش پیاده محور و دوچرخه محور خواهند شد.
خانه‌ای برای کار
معماری، علاوه بر تغییراتی که در طراحی بیمارستان‌ها و فضاهای کاری خواهد دید، نگاه تازه‌ای نیز به مفهوم خانه خواهد داشت؛ خانه‌ای که در روزهای قرنطینه جهانی، محل کار بسیاری از مردم جهان بود و هنوز هم هست. وب‌سایت تخصصی «آرکیتایزر» در مقاله‌ای ابعاد تغییر طراحی خانه‌ها و مجتمع‌های مسکونی را پس از همه‌گیری کرونا بررسی کرده است. طبق این مقاله با عنوان «۶ تغییری که همه‌گیری کرونا در طراحی خانه‌ها به وجود خواهد آورد»، یکی از مهم‌ترین تغییرات در طراحی خانه، بازنگری در فضای باز شخصی در طراحی فضاهای مسکونی خواهد بود. آرکیتایزر می‌نویسد که پس از شیوع ویروس کرونا، به نظر می‌رسد تقاضا برای طراحی فضاهای بیرونی خصوصی، مثل باغچه، باغ یا حیاط شخصی افزایش یابد. این تقاضا حتی می‌تواند به طراحی بالکن‌ها و پشت‌بام‌های سبز نیز منتهی شود، حتی در آپارتمان‌های کوچک. محصور بودن در میان دیوارهای آپارتمان‌های کوچک، حالا به‌زعم نویسنده این مقاله نیازی را برای داشتن فضای باز خصوصی، حتی به‌اندازه دو مترمربع که با شیشه از سایر فضاهای خانه جدا شود، شکل داده است.
علاوه بر این، این مقاله پیش‌بینی می‌کند که پس از پایان همه‌گیری کرونا، تقاضا برای طراحی خانه‌هایی افزایش می‌یابد که بتوانند هم‌زمان محل کار باشند. همان‌طور که شیوع کرونا بسیاری از میزهای ناهارخوری در خانه‌ها را به میز کار تبدیل کرده است، این مقاله پیش‌بینی می‌کند که پس از پایان همه‌گیری، طراحان بیش‌ازپیش خانه را محل کار و درآمدزایی بدانند و فضایی را برای دفاتر خانگی در دل فضاهای دیگر خانه طراحی و تعریف کنند.
